Nadat hij in 2015 was gekidnapt door het Syrische regime van Bashar al-Assad, sloeg Mohab Alkatmeh op de vlucht naar Europa.
Nu probeert hij in Nederland een toekomst op te bouwen. Zijn eerste creatie hangt al in de lucht: RefInfo, een app die andere nieuwkomers wegwijs maakt in Nederland.
Het verhaal van Mohab Alkatmeh begint in Hama, de stad in Syrië waar hij opgroeide.
Het is vroeg in de ochtend als de 17-jarige Mohab van huis naar school loopt. Het lijkt een dag zoals alle andere. Op één ding na: om 8 uur ’s begint zijn laatste examen. Wanneer hij dat haalt, krijgt hij zijn diploma.
Op weg naar school wordt hij plots staande gehouden door twee mannen die aan komen rijden op een motor. Of Mohab zijn identiteitsbewijs wil laten zien. Na wat gebabbel in hun walkietalkie gebaren de mannen dat hij mee moet naar een militaire outpost.
Beleefd legt hij uit dat zijn examen om 8 uur begint, en dat - als hij dat niet haalt - hij het hele jaar opnieuw moet doen. Het mag niet baten. De situatie slaat om. Mohab voelt een pistool tegen zijn hoofd, krijgt boeien om zijn polsen en wordt geblinddoekt. Zomaar.
De mannen nemen hem mee naar een plek - door zijn blinddoek heeft hij geen idee waar. In een gebouw wordt hij meegesleurd naar een kelder.
‘Who is your god!’, ‘Who is your god!’, ‘Assad!, Assad!’, klinkt het vanuit de kelder. De middelbare scholier ziet niets maar kan aan het geschreeuw horen dat mensen om hem heen in deze ruimte gemarteld worden.
Mohab wordt op een stoel gezet, de gijzelnemers bellen zijn vader en moeder. De mannen willen geld van het thuisfront - een bedrag dat zijn ouders helemaal niet kunnen betalen. Het dringt tot hem door. Hij is gekidnapt door handlangers van Assad.
Tien dagen lang houden zij hem vast. Totdat ze hem op een dag met de auto ergens naartoe brengen. Hij herkent het gebied, het is richting de begraafplaats waar zijn opa en oma liggen begraven. ‘Hier gaan ze me nu afmaken’, denkt hij in zichzelf, afgaande op de verhalen die hij kent van stadsgenoten die nooit meer terugkeren.
Maar dat gebeurt niet. De kidnappers gooien hem uit de rijdende auto. Hij valt bruut op de grond, de mannen rijden door en keren niet meer terug.
Vlucht naar Europa
Na de kidnapping verkopen zijn ouders onmiddellijk hun huis, zodat Mohab geld heeft om te vluchten naar Europa. Vanaf die dag is Mohab geen middelbare scholier meer maar een oorlogsvluchteling.
Het is maart 2017, enkele dagen na de Nederlandse verkiezingen, half twee ’s middags, als de inmiddels 19-jarige Mohab zijn aangrijpende verhaal vertelt tegenover Business Insider. De locatie: een spreekhokje in het gemeentegebouw van Amsterdam. Hij is nu twee jaar in Nederland, waarvan negen maanden in een opvangcentrum in de Amsterdamse Havenstraat. Sinds kort woont hij in een containerwoning in Amsterdam-Noord.
Hij blikt terug op de oversteek van Syrië naar Europa. Die is zwaar. Erg zwaar. “Het geld dat mijn ouders kregen dankzij de verkoop van het huis, gaven zij aan mij mee om de reis te kunnen bekostigen. Zo kon ik bijvoorbeeld de taxichauffeur betalen die mij naar Libanon ‘smokkelde’”.
Eenmaal in Libanon moet de overstap naar Turkije worden gemaakt.
Een man biedt aan om Mohad en dertig anderen in een rubberen bootje te brengen in ruil voor geld. Dat blijken - eenmaal op de boot - 46 mensen te zijn. Mohab: “Niet zoals afgesproken, maar we gingen toch.”
Mohab kan niets zien tijdens de overtocht, het is donker. Wel hoort hij huilende baby’s en het donderen van de wolken. “Ik kan me dat gehuil nog herinneren als de dag van gisteren.”
Soms is de storm zo heftig dat mensen smeken om terug te keren. Ook ontsnapt het bootje een keer nipt aan de Turkse douane. Maar wonder boven wonder halen de 46 mensen de overkant. Vanuit Turkije gaat Mohab Europa in.
Toevallig in Nederland beland
Dat de Syriër in Nederland belandt, is eigenlijk puur toeval. In eerste instantie wil hij naar het Duitse Frankfurt. Maar dat plan gaat op het laatste moment niet door.
“Tijdens mijn tocht in Europa werd ik noodgedwongen opgevangen in een ziekenhuis in Oostenrijk. Ik was zwak en moest continu overgeven. Waarschijnlijk omdat ik iets met varken had gegeten, dat is mijn lichaam niet gewend.”
Het ziekenhuis wil Mohab niet laten gaan, ondanks dat hij de trein om 8 uur 's morgens (weer dat tijdstip!) moet halen naar Frankfurt. “Ik moest die trein hebben want ik had van mijn laatste geld een ticket voor deze rit gekocht”, vertelt-ie, terwijl de paniek van destijds weer even op zijn gezicht is af te lezen.
Uiteindelijk gaat hij op eigen houtje het ziekenhuis uit. “Al mijn spullen waren alleen niet meer op de plek waar ze eerst lagen. Hoe dan ook, ik snel sprintte naar het station... bleek ik toch te laat zijn.”
Zonder spullen, zonder geld, in een land waar hij de taal niet spreekt. Mohab, die destijds nog helemaal geen Engels kon, is in Oostenrijk ten einde raad.
Terwijl de tranen over zijn wangen lopen komt er een man die Arabisch spreekt naar hem toe. Hij vertelt hem de volgende trein om 9 uur te nemen naar Amsterdam. In Nederland is volgens de man meer plek voor vluchtelingen dan in Duitsland, dat al twee miljoen mensen heeft opgenomen.
“De man zei dat ik moest doen alsof ik sliep wanneer de conducteur om een ticket zou vragen. En als de controleur mij toch wakker maakte, moest ik zeggen dat mijn vriend - die even naar de wc is - de kaartjes heeft.”
Mohab gebruikt uiteindelijk beide tips. De slaaptruc in Duitsland en later ook in gebrekkig Engels de vriend-naar-de-wc-truc in Nederland. Zo komt hij in 2015 aan in het land waar hij nu woont.
Lange procedure
Voor vluchtelingen is Nederland bureaucratisch en complex. Ook is er het taalverschil. De lange wachttijden en kafkaëske processen, drijven veel vluchtelingen tot wanhoop. Meer dan een jaar heeft Mohab moeten wachten in opvangcentra.
“Ik wist in die opvangcentra niet waar ik aan toe was. Of ik mocht blijven en of mijn ouders hierheen konden komen. Ondertussen duurde het en duurde het maar. Ik besloot mezelf nuttig te maken en daarom – met behulp van een online tool - RefInfo te bouwen tijdens mijn verblijf in de opvangcentra. Dit is een app voor Android-toestellen.”
“Het was een moeilijke tijd voor mij. De instanties konden mij vaak niet van de juiste informatie voorzien. Ik wilde mensen die ook mijn situatie terecht zouden komen, helpen door deze app te bouwen. Gelukkig waren er veel Nederlanders die mij hielpen met de ontwikkeling van de app, waaronder mijn vriendin. Nederlanders zijn erg aardig.”
App-bouwer: vluchtelingen wegwijs maken
RefInfo helpt vluchtelingen wegwijs te maken in Nederland. De app is zeer uitgebreid. Niet alleen zijn er Nederlandse lessen te volgen, ook staat er informatie op over bijvoorbeeld het aanvragen van een bankrekening, het indienen van een familieherenigingsverzoek en het regelen van een DigiD. En nog veel meer dingen.
“In 2016 was er nog geen online verzamelplek in het Arabisch waar vluchtelingen mee overweg konden”, zegt Mohab. “Alle informatie stond eerst los weergegeven bij verschillende instanties. Dat is erg onhandig voor mensen die hier nieuw zijn en de taal niet spreken. Daarom heb ik alle informatie bij elkaar gebracht in één app.”
‘Hello my refugee friends’, introduceert de app zich in de Play Store. ‘We decided to make an application for you with all the information about what happens after your arrival in the Netherlands and hopefully after receiving your residence permit.’
Het programmeren leerde Mohab in Syrië van zijn twee halfbroers, die hem op afstand (één woont in Oekraïne, de ander in Zweden) het vak leerden. Dat was nog vóór de tijd dat hij werd gekidnapt en zijn leven plotseling rigoureus veranderde. “Ik was constant bezig met computers”, verklaart de tiener.
De laatste twee jaar heeft Mohab in Nederland vloeiend Engels leren spreken. Ook Nederlands gaat hem steeds beter af. “Bijna alles kan ik verstaan, alleen spreken is nog een beetje moeilijk.”
Nieuw leven opbouwen
Bij het bouwen van zijn app kreeg hij veel hulp van zijn vriendin, die hij in het Amsterdamse opvangcentrum – waar zij werkte – heeft leren kennen. “Zij woont al lang in Nederland en heeft mij geholpen met alle informatie bij elkaar zoeken, ik deed het programmeren. Nog steeds updaten we de app met nieuwe functies en informatie. Het wordt steeds beter.”
Er maken ongeveer 2.000 mensen gebruik maken van de app. Op de Play Store van Google wordt RefInfo door 45 respondenten gemiddeld gewaardeerd op 4,7 uit 5 sterren.
Een reeks toevalligheden bracht Mohab naar Nederland. En nu wil hij hier zijn leven opbouwen. Een baan vinden voor de 19-jarige Mohab, die op A2 niveau van de Nederlands taal zit, vloeiend Engels spreekt en websites kan bouwen, is volgens zijn jobhunter niet moeilijk.
Als jobhunter van de gemeente Amsterdam begeleidt Kamal el Fakir statushouders zo snel mogelijk naar werk of opleiding.“We zijn nu bezig met bedrijf in de digitale sector, waar Mohab waarschijnlijk een werkstage kan doen,” zegt Kamal, die naast hem zit tijdens het interview. “Hij kan als het goed is per 1 april aan de slag.”
Mohab en zijn app RefInfo werden door Kamal genomineerd voor Nieuw West Got Talent, een lokale talentenjacht in Amsterdam, in de categorie Ondernemerschap. Deze won hij. “Ondanks zijn heftige levensverhaal werkt hij hard aan zijn toekomst. Gefeliciteerd Mohab!”, is te lezen op de website van de organisatie.
Steve Jobs heeft ook Syrische roots
De jonge Syrische Nederlander hoopt nu in de IT-wereld carrière te kunnen maken. “Wist je dat Steve Jobs’ vader uit Homs kwam? Die Syrische stad ligt net zo ver van mijn geboorteplaats Hama af als Amsterdam van Amstelveen”, aldus Mohab met een ondeugende glimlach. “Als Steve Jobs het kan, kan ik het ook.”
Mohab ziet zijn toekomst in Nederland, maar het hoofdstuk Syrië is voor hem nog niet gesloten. “Mijn ouders wonen daar nog, ze zijn inmiddels over de 60 en fysiek zwak. Zo heeft mijn moeder last van hoge bloeddruk en mijn vader heeft suikerziekte. Ook is het er niet veiliger op geworden in Hama. In deze door Assad gecontroleerde stad ligt namelijk een belangrijk vliegveld voor het vervoer van militair materiaal.”
Mohab is al een tijdje bezig om familiehereniging aan te vragen zodat zijn ouders hierheen kunnen komen. Tevergeefs. De wet staat alleen toe dat ‘kinderen’ onder de 18 jaar aanspraak kunnen maken op familiehereniging. Toen Mohab het verzoek indiende, was hij een aantal maanden ‘te oud’.
Het 15-jarige broertje van Mohab verblijft op dit moment in een opvangkamp in de Zweedse stad Malmö. “Hem mis ik natuurlijk ook heel erg.”
Omdat Zweden (nog) geen ambassade heeft in Libanon, kan zijn jongere broertje geen verblijfsvergunning voor zijn ouders aanvragen via Libanon. Vanuit Syrië lukt het sowieso niet. En de overtocht naar Turkije maken, is voor de ouders van Mohab fysiek niet haalbaar. Bovendien is de oorlog in de regio intenser geworden.
Mohab heeft een advocaat in de hand genomen, als laatste poging om zijn vader en moeder naar Nederland te halen. “Ik probeer mijn ouders te redden, zoals zij ook mij hebben gered toen ze het huis verkochten en mij op pad stuurden.”
